۱۵ اجلاس غیرمتعهدها در یک نگاه

اجلاس اول
یوگسلاوی

نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در ششم سپتامبر 1961در بلگراد تشکیل شد. بنابر شرایطی که برای شناخت کشورهای غیرمتعهد تعیین شده بود از 25کشور برای شرکت در کنفرانس دعوت به عمل آمد. جو بین‌المللی آن زمان (دوره جنگ سرد و تشدید تشنجات بین‌المللی) بیم برخورد بلوک‌ها و آغاز جنگ جهانی سوم را به‌وجود آورده بود، لذا تأکید کنفرانس بیشتر بر حفظ صلح و امنیت جهانی و رفع اختلافات از طریق صلح و همکاری بین‌المللی بود. اکثریت شرکت‌کنندگان را کشورهای تازه استقلال‌یافته با خاطرات تلخ از استعمار غرب تشکیل می‌دادند. به همین دلیل نسبت به غرب بدبین بوده و بیشتر به شرق تمایل داشتند.

اجلاس دوم
مصر

دومین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از پنج تا 10اکتبر در قاهره پایتخت مصر تشکیل شد. در این کنفرانس سران 47کشور شرکت کرده بودند. اغلب اعضای جدید را کشورهای تازه استقلال یافته تشکیل می‌دادند. هدف اصلی کنفرانس بررسی بحران‌های جهانی و چگونگی یافتن راهی جهت تأمین و استقرار صلح بود.

اجلاس سوم
زامبیا

با آنکه قرار بود کنفرانس سران عدم‌تعهد هر سه سال یک‌بار تشکیل شود، اما به‌علت اوضاع و احوال جهانی، سومین کنفرانس سران جنبش عدم‌تعهد شش سال بعد از اجلاس دوم یعنی در سال 1970(از هشتم تا دهم سپتامبر) در لوزاکا پایتخت زامبیا با شرکت 53کشور عضو تشکیل شد. این کنفرانس ضمن پرداختن به مسائل مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بر ضرورت استقلال تمامی ‌ملل به‌خصوص مستعمرات پرتغال در جنوب آفریقا تأکید کرد. در زمینه مسائل اقتصادی از افزایش شکاف بین کشورهای غنی و فقیر اظهار تأسف شد و تنزل سهم کشورهای درحال توسعه در زمینه‌ صادرات طی دهه‌های 50و 60میلادی مورد توجه قرار گرفت.

اجلاس چهارم
الجزایر

چهارمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از پنج تا 9سپتامبر 1973در الجزیره تشکیل شد. شرکت‌کنندگان در این کنفرانس 75کشور بودند و مصوبات آن در زمینه مسائل سیاسی ازجمله تبعیض نژادی در آفریقای‌جنوبی، رودزیا، کامبوج، حقوق دریاها و مواد‌مخدر بود و در زمینه‌ مسائل اقتصادی به موضوعاتی چون روابط کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، انتقال تکنولوژی و سیستم بین‌المللی مالی و پولی توجه داشت.

اجلاس پنجم
سریلانکا

پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در کلمبو پایتخت سریلانکا از تاریخ 16تا 19اوت 1976برگزار شد. 86کشور به‌عنوان عضو، 9کشور و 12سازمان بین‌المللی به‌عنوان ناظر و هفت کشور به‌عنوان مهمان در این کنفرانس شرکت داشتند. اختلاف‌نظرهایی که از قبل در جنبش عدم‌تعهد موجود بود از این کنفرانس شکل روشن‌تری به‌خود گرفت و به‌طور کلی کشورهای شرکت‌کننده به دو گروه تندرو یا مترقی و میانه‌رو یا معتدل تقسیم شدند. اگرچه تعداد کشورهای میانه‌رو که بیشتر طرفدار غرب بودند زیادتر بود ولی فعالیت سازمان‌یافته گروه‌های تندرو تأثیر زیادی بر‌مصوبات کنفرانس گذاشت.

اجلاس ششم
کوبا

ششمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد چهار الی 9سپتامبر در هاوانا پایتخت کوبا، با حضور 94کشور عضو، 20کشور و سازمان ناظر و 18کشور و سازمان مهمان درحالی‌که چند‌ماه بیشتر از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود برگزار شد، مراحل نهایی عضویت جمهوری اسلامی ایران در جنبش پایان یافت و جمهوری اسلامی ایران رسما به عضویت این جنبش درآمد. در این اجلاس موضوعاتی همچون اوضاع در خاورمیانه، پیشنهاد اخراج مصر از جنبش (به خاطر امضای قرارداد صلح کمپ دیوید با اسرائیل)، عضویت کامبوج و اوضاع اقتصادی بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت.

اجلاس هفتم
هند

هفتمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد از هفت الی 11مارس 1983در دهلی‌نو پایتخت هند، با حضور 100کشور عضو، 15کشور و سازمان ناظر و 25کشور و سازمان مهمان برگزار شد. یک سال و نیم پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، وزارت امور خارجه کشورمان خواستار تغییر محل برگزاری اجلاس شد و تهدید کرد درصورت برگزاری در عراق در این اجلاس شرکت نخواهد کرد و ریاست دوره‌ای عدم‌تعهد را به رسمیت نخواهد شناخت. جمهوری اسلامی ایران تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری را برای ترغیب کشورهای عضو مصروف داشت. عراق نیز متقابلا اقدامات بسیاری را برای جلب توجه کشورها به برگزاری اجلاس در این کشور به عمل آورد از جمله اینکه اقدام به احداث ساختمان و مجموعه‌ای با هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد دلار کرد. این کشور حتی پیش‌نویس بیانیه پایانی اجلاس را به سه زبان تهیه و پرچم کشورهای عضو جنبش را در بغداد به اهتزاز درآورده بود. ولی با ورود نیروهای ایران به خاک عراق در عملیات رمضان (ژوئیه 1982) و متعاقب آن حمله هوایی جنگنده‌های ایران به بغداد وضعیت جدیدی به‌وجود آمد. با توجه به نزدیک بودن زمان برگزاری اجلاس (سپتامبر 1982)، فیدل کاسترو رهبر کوبا در ‌ماه اوت پیشنهاد تشکیل اجلاس وزرای جنبش عدم‌تعهد و تعیین محل دیگری برای برگزاری هفتمین اجلاس سران را مطرح کرد. با توجه به حوادث فوق و پیگیری‌های جمهوری اسلامی ایران، موضوع تغییر محل اجلاس سران از بغداد به جای دیگر به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفت و نهایتا محل کنفرانس از بغداد به دهلی‌نو تغییر یافت.

اجلاس هشتم
زیمبابوه

هشتمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد، یک الی شش سپتامبر 1986در حراره پایتخت زیمبابوه با حضور 101کشور آغاز به‌کار کرد. این اجلاس با حضور مقام معظم رهبری، ریاست‌جمهوری وقت درحالی‌که خانم ایندریا گاندی ریاست اجلاس را به‌عهده داشت، برگزار شد. یکی از بحث‌‌انگیزترین موضوعات مطرح شده در این اجلاس مسئله جنگ ایران و عراق بود. هیأت جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس با موفقیت توانست از تصویب بیانیه‌ای که به ابتکار کشورهای عرب حامی عراق تنظیم شده و خواستار توقف بدون قید و شرط جنگ بود جلوگیری کند. در آن زمان هنوز بخشی از خاک ایران در تصرف عراق بود.

اجلاس نهم
یوگسلاوی

نهمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد، چهار الی هفت سپتامبر 1989 در بلگراد با حضور 102کشور برگزار شد. این دومین بار بود که ریاست اجلاس سران عدم‌تعهد به یوگسلاوی می‌رسید. برگزاری این اجلاس مصادف بود با تحولات عمده در نظام دو قطبی جهان و از بین رفتن جنگ‌سرد. با توجه به وضعیت جدید، اعضای جنبش درخصوص نحوه اداره و ادامه کار آن دچار اختلاف شده بودند. عده‌ای با استناد به اینکه قطب‌بندی‌های دوران جنگ سرد از میان رفته و جنبش فلسفه‌ وجودی خود را از دست داده است، پیشنهاد تغییر نام یا ادغام آن با گروه 77را مطرح می‌کردند درحالی‌که جمع کثیری از اعضا ضمن تأیید ایجاد تغییرات در صحنه بین‌المللی معتقد بودند که جنبش زنده است و برای تحقق اهداف خود راه درازی در پیش دارد. یوگسلاوی در مقام رئیس در این اجلاس تلاش کرد موضوعات اساسی در اسناد ازجمله مباحث مربوط به استعمار زدایی و برقراری نظام نوین اطلاعات و ارتباطات را از دستور کار حذف کند که با تلاش کشورهای چپ ازجمله کوبا مجددا به آن اضافه شد. در اجلاس نهم از سوی طرفداران دو ایده مذکور بحث‌های زیادی صورت گرفت، ولی در نهایت دراین اجلاس کشورهای عضو تصمیم گرفتند ضمن پایبندی به اصول جنبش، به فعالیت‌های دسته‌جمعی خود ادامه داده و در گسترش همکاری با کشورهای توسعه یافته تلاش کنند.

اجلاس دهم
اندونزی

دهمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد، یک الی شش سپتامبر 1992در جاکارتا پایتخت اندونزی با حضور 108کشور آغاز به‌کار کرد. از جمهوری اسلامی ایران هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت کشورمان در راس هیأتی شرکت کرد. مهم‌ترین موضوع بحث در این اجلاس، موضوع تغییر نظام حاکم بر روابط بین‌الملل و چگونگی برخورد جنبش با آن بود. نتیجه مباحث مذکور حاکی از آن بود که جنبش عدم‌تعهد نه‌تنها موفق به حفظ هویت و ماهیت خویش شده بلکه با‌ گذار از این دوره بحرانی آماده رویارویی و مواجهه با چالش‌های جدید در جهان شده است. از این نظر اجلاس دهم را می‌توان یک مقطع مهم در تاریخ جنبش عدم‌تعهد به‌حساب آورد چرا که جنبش به‌دلیل اجماع نظر میان کشورهای عضو درخصوص ضرورت تداوم حیات خود و ارتقاء نقش آن در عرصه‌ بین‌المللی، هویت وجودی خود را در دوران پس از جنگ سرد بازیافت. مهم‌ترین مسائل منطقه‌ای مطرح شده در این اجلاس عبارت بودند از: مسائل مربوط به آسیای جنوب‌شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و اسرائیل، لبنان، بوسنی و هرزگوین، آفریقای‌جنوبی، قاچاق مواد‌مخدر، تروریسم، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌‌ای، همکاری بین‌المللی اقتصادی برای توسعه محیط‌زیست.

اجلاس یازدهم
کلمبیا

یازدهمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد از تاریخ 14الی 20اکتبر 1995در شهر کارتاهنا در کلمبیا با حضور 109کشور برگزار شد. این اجلاس علاوه بر بیانیه‌ پایانی خود یک بیانیه درخصوص آنکتاد و یونیدو صادر کرد و در طول اجلاس مسائل متعددی مورد بررسی قرار گرفت که اهم آنها عبارتند از: تجدید ساختار سازمان ملل، خاتمه دوران جنگ سرد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجود در جهان سوم، خلع سلاح و امنیت بین‌المللی، همکاری بین‌المللی برای توسعه، ضرورت برخورد مناسب جنبش با تحولات بین‌المللی، همکاری‌های اقتصادی و تروریسم.

اجلاس دوازدهم
آفریقای جنوبی

دوازدهمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد از تاریخ 29آگوست لغایت سه سپتامبر 1998در شهر دوربان آفریقای جنوبی با حضور 114کشور به ریاست آقای نلسون ماندلا برگزار شد. در این اجلاس بلاروس به‌عنوان عضو جدید جنبش عدم‌تعهد پذیرفته شد. ریاست کمیته سیاسی اجلاس به‌عهده ظریف، معاون امور بین‌الملل وزارت امور خارجه کشورمان بود. مهم‌ترین موضوعاتی که در این اجلاس مورد بررسی قرار گرفت و در بیانیه‌ نهایی گنجانده شد عبارت بود از: نقش جنبش عدم‌تعهد، گفت‌وگوی بین تمدن‌ها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل، تروریسم، بدهی‌های خارجی، محیط‌زیست و توسعه.

اجلاس سیزدهم
مالزی

سیزدهمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد از تاریخ 20الی 25فوریه 2003در شهر کوالالامپور مالزی با حضور 16کشور برگزار شد. با انصراف بنگلادش که در اجلاس قبلی به‌عنوان میزبان اجلاس بعدی انتخاب شد و سپس انصراف اردن از برگزاری اجلاس سران، اجلاس مزبور در مالزی برگزار شد. این اجلاس با حضور محمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت کشورمان در راس هیأت ایران برگزار شد. این اجلاس نخستین اجلاس سران عدم‌تعهد بعد از واقعه یازدهم سپتامبر بود و لذا موضوع تروریسم به یکی از مباحث عمده اجلاس سیزدهم تبدیل شد. از آنجا که اجلاس کوالالامپور یک‌ماه پیش از حمله آمریکا به عراق و در بحبوحه مباحث شورای امنیت سازمان ملل درخصوص عراق برگزار شد، به‌طور طبیعی مسئله عراق از اصلی‌ترین موضوعات مطرح در سخنرانی سران کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس بود.

اجلاس چهاردهم
کوبا

چهاردهمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد از تاریخ 12الی 16سپتامبر 2006در هاوانا پایتخت کوبا با حضور 58کشور در سطح سران برگزار شد. پیش از برگزاری اجلاس چهاردهم سران در کوبا، اجلاس وزرای امور خارجه دفتر هماهنگی عدم‌تعهد در کوالالامپور و به ریاست کشور مالزی به‌عنوان رئیس اجلاس سیزدهم در خرداد‌ماه 1385(‌مه‌2006) برگزار شد. دو روز نخست این اجلاس به جلسات کارشناسان ارشد، برای تدوین پیش‌نویس بیانیه نهایی اجلاس سران اختصاص یافت. اعلامیه پوتراجایا، بیانیه فلسطین، بیانیه مربوط به فعالیت‌های هسته‌‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران و بیانیه ابراز همدردی با قربانیان زلزله در اندونزی صادر شد. صدور بیانیه جداگانه در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌‌ای جمهوری اسلامی ایران، مهم‌ترین موضوع مورد توجه رسانه‌های گروهی در این اجلاس بود.

اجلاس پانزدهم
مصر

اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد، 11الی 16جولای 2009مطابق با 20الی 25تیرماه 1388در شرم الشیخ مصر با حضور 107کشور از 118کشور عضو و هفت سازمان بین‌المللی و منطقه‌ای به‌عنوان ناظر و 29کشور و 14سازمان بین‌المللی و منطقه‌ای به‌عنوان مهمان برگزار شد. در این اجلاس 40کشور در سطح رئیس کشور و نخست‌وزیر و معاون رئیس‌جمهور شرکت کردند. دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس شصت و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل نیز در این اجلاس شرکت داشتند. اجلاس پانزدهم سران به درخواست آرژانتین و شورای صلح جهانی برای عضویت ناظر در جنبش عدم‌تعهد پاسخ مثبت داد. ریاست هیأت جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس بر عهده منوچهر متکی وزیر خارجه وقت قرار داشت. در پایان اجلاس هفت سند مشتمل بر سند نهایی اجلاس، اعلامیه سران شرم‌الشیخ، اعلامیه روز بین‌المللی نلسون ماندلا، اعلامیه ضرورت پایان بخشیدن تحریم‌های مالی، تجاری و اقتصادی آمریکا علیه کوبا، اعلامیه فلسطین، طرح عمل جنبش عدم‌تعهد (2009الی 2012) و گزارش گزارشگر اجلاس به تصویب رسید. اجلاس پانزدهم سران، پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد در سال 1391مطابق با سال 2012میلادی را به تصویب رساند.